هوش مصنوعی (AI) چیست و چطور کار می‌کند؟

این روزها همه‌جا صحبت از هوش مصنوعی است. بعضی می‌گویند قرار است جهان را نابود کند و بعضی دیگر هم نجات بشریت را وابسته به پیشرفت آن می‌دانند؛ ولی حقیقتا هوش مصنوعی چیست و چه کاربردهایی دارد. قرار است جهان ما را بسازد یا آن را نابود کند؟

در ادامه با بررسی معتبرترین مقالات هوش مصنوعی، به سوالات شما در این حوزه پاسخ خواهیم داد. آشنایی با هوش مصنوعی اکنون یک مزیت است و در آینده به یک نیاز تبدیل خواهد شد؛ پس توصیه می‌کنیم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

آشنایی با مفهوم هوش مصنوعی چیست؟

هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) که به اختصار به آن AI می‌گویند، نقطه تلاقی انسان و ماشین است. ابزاری که با استفاده از علم داده، الگوریتم‌های ماشین لرنینگ و یادگیری عمیق، حجم زیادی از داده‌ها را دریافت، تجزیه‌وتحلیل و از آن‌ها برای تصمیم‌گیری استفاده می‌کند.

تفاوت اصلی هوش مصنوعی با انسان، توانایی آن در تحلیل حجم زیادی از داده‌ها و تصمیم‌گیری بر اساس آن‌هاست.

هوش مصنوعی چگونه عمل می‌کند؟

اگر می‌خواهید بدانید مکانیزم آموزش و تصمیم‌گیری هوش مصنوعی چیست، باید با علم یادگیری ماشین (Machine Learning) آشنا باشید. الگوریتم‌های یادگیری ماشین براساس ساختار نورونی مغز انسان طراحی می‌شوند و به هوش مصنوعی در تشخیص الگوها کمک می‌کنند. الگوهایی که تشخیص آن‌ها می‌تواند در بخش‌های مختلفی، از صنعت تکنولوژی گرفته تا پزشکی به کار انسان بیاید. برای درک بهتر موضوع به مثال زیر توجه کنید:

❓ شما چگونه «میز» را تشخیص می‌دهید؟

شاید تصور کنید سوال آسانی است. احتمالا در پاسخ می‌گویید هر میز 4 پایه دارد؛ ولی این درست نیست، چیزهای دیگری هم وجود دارند که چهار پایه دارند، ولی میز نیستند. معیار دیگر شما چیست؟ اینکه روی آن غذایتان می‌خورید؟ این هم معیار کاملی نیست! شما می‌توانید روی چیزهای زیادی، مثلا سفره یا حتی یک تخته سنگ غذایتان را میل کنید.

حقیقت این است مغز شما «میز» را با یک الگوی پیچیده تشخیص می‌دهد؛ الگویی که از ویژگی‌های ظاهری گرفته تا کاربردهای اشیاء را مد نظر قرار می‌دهد و در نهایت، باعث می‌شود شما یک شئ را میز بنامید. برای همین است که وقتی میزهای مختلفی را با اشکال ظاهری کاملا متفاوت مشاهده می‌کنید، باز می‌دانید که میز هستند.

الگوریتم‌های ماشین‌لرنینگ نیز همین‌گونه عمل می‌کنند: یعنی به کامپیوتر آموزش می‌دهند الگوهای خاصی را میان انبوهی از اطلاعات بیابد و داده‌هایی که الگوهای مشخصی دارند، تفکیک یا دسته‌بندی کند.

نسل های هوش مصنوعی

اهمیت هوش مصنوعی چیست؟ چرا هوش مصنوعی مهم است؟

حالا که می‌دانید ساختار هوش مصنوعی چیست، احتمالا می‌پرسید چرا این ابزار در دنیای امروز اینقدر اهمیت دارد؟ همه‌چیز به داده‌ها مربوط می‌شود. با پیشرفت علم، دریایی از داده‌ها به صنایع مختلف روانه شد؛ داده‌هایی که تحلیل دقیق و جامع آن‌ها توسط نیروی انسانی غیرممکن بود. از طرفی، پیشرفت و موفقیت صنایع نیز به تحلیل همین داده‌ها وابسته بود.

آینده از آن کسانی می‌شد که بتوانند از اطلاعات استفاده حداکثری کنند. اینجا بود که هوش مصنوعی و اهمیت آن به میان آمد.

رفته‌رفته کمپانی‌های بزرگ به هوش مصنوعی علاقه‌مند شدند. مایکروسافت، اپل، گوگل و آمازون، همه به‌دنبال استفاده از این فناوری بودند. انگار موفقیت در عصر جدید به پیشرفت در هوش مصنوعی وابسته بود.

البته اهمیت هوش مصنوعی فقط به استفاده در کمپانی‌های بزرگ محدود نشد. صنایع پزشکی، نظامی، کشاورزی و حتی دولت‌ها نیز از این فناوری استفاده کردند تا اطلاعات خود را به‌شکل بهینه‌تری مدیریت و از آن‌ها استفاده کنند. در بخش کاربردهای هوش مصنوعی به‌طور مفصل‌تری این موضوع را بررسی می‌کنیم.

دسته‌بندی هوش مصنوعی

برخلاف باور عموم، هوش مصنوعی انواع مختلفی دارد. بسیاری هوش مصنوعی را با بعضی ابزارهای خاص آن مانند ChatGPT می‌شناسند؛ ولی این فناوری فقط به یک ابزار محدود نمی‌شود و انواع مختلفی دارد. در ادامه خواهید فهمید که انواع هوش مصنوعی چیست و هرکدام دقیقا چه ویژگی‌هایی دارند.

• ماشین‌های واکنشی (Reactive Machines): ساده‌ترین نوع هوش مصنوعی است. این ابزار هیچ‌گونه حافظه‌ای ندارند و تنها برای انجام یک وظیفه خاص طراحی می‌شود. برای مثال هوش مصنوعی دیپ‌بلو (Deep Blue) که به‌طور خاص برای بازی شطرنج ساخته شده بود، یک هوش مصنوعی واکنشی است. برای پی‌بردن به قدرت هوش مصنوعی، دانستن همین موضوع کافیست که دیپ‌بلو توانست بزرگترین استاد شطرنج جهان، گری کاسپاروف را در دهه 1990 شکست دهد؛ درحالی‌که ساده‌ترین نوع هوش مصنوعی بود!
• هوش مصنوعی با حافظه محدود (Limited Memory): نسل بعد از ماشین‌های واکنشی، هوش‌های مصنوعی هستند که حافظه محدود دارند. این ابزارها می‌توانند از تجربیات قبلی خود استفاده کنند و از آن‌ها در تصمیمات آینده‌شان بهره ببرند. از هوش مصنوعی حافظه‌محدود مخصوصا در حوزه بازاریابی و دیجیتال مارکتینگ، زیاد استفاده می‌شود. اطلاعات مشتریان و خریدهای قبلی آن‌ها توسط این ابزار به‌دقت تحلیل و سلیقه آن‌ها شناسایی می‌شود. از این نتایج می‌توان در تولید محصولات جدید، آپدیت محصولات قدیمی و ارائه پیشنهادهای خرید استفاده کرد.
• نظریه ذهن (Theory of Mind): نظریه ذهن یک اصطلاح روانشناسی است. وقتی از این نظریه در ساخت هوش مصنوعی استفاده کنیم، ابزاری خواهیم داشت که قادر به درک احساسات است. این ابزار می‌تواند رفتار شما را تحلیل و تصمیمات آینده‌تان را پیش‌بینی کند؛ بسیار دقیق و حتی بهتر از افرادی است که سال‌هاست شما را می‌شناسند. ترسناک است، نه؟
• هوش مصنوعی خودآگاه (Self-Awareness): هوش مصنوعی خودآگاه ابزاری است که بشر تاکنون به آن دست نیافته است. توضیح ساده آن می‌شود چیزی که در فیلم‌های «Terminator» یا «I, Robot» می‌بینید. ابزاری که خود و جهان را می‌شناسد، وضعیت خود را تشخیص می‌دهد و قادر به تفکر و تغییر شرایط است. عمده نگرانی جهان درباره آینده هوش مصنوعی به این نوع هوش مصنوعی مربوط می‌شود.

هوش مصنوعی قوی و ضعیف

در بخش قبل با انواع هوش مصنوعی آشنا شدید و دانستید ویژگی‌های هر دسته از AI چیست؛ ولی برای هوش مصنوعی تنها یک دسته‌بندی وجود ندارد. یکی از روش‌های رایج و البته بسیار کلی برای تقسیم‌بندی انواع هوش مصنوعی، قوی یا ضعیف‌بودن آن‌هاست. در ادامه با این دسته‌بندی آشنا می‌شوید.

هوش مصنوعی ضعیف

این نوع هوش مصنوعی به دسته‌بندی «ماشین‌های واکنشی» و «هوش مصنوعی حافظه‌محدود» اشاره دارد. این ابزار با هدف و برنامه‌ اولیه خاصی طراحی می‌شود و توانایی یادگیری و خلق چیزی فراتر از برنامه اولیه خود را ندارد. تقریبا هرآنچه تاکنون از هوش مصنوعی ساخته‌ایم، مربوط به این نوع است.

مثلا ChatGPT از نظر تعریف (و نه توانایی) یک هوش مصنوعی ضعیف است. این ابزار وظیفه دارد سوالاتی را از مخاطبان دریافت و به آن‌ها پاسخ دهد. در این میان، هیچ‌گاه کار خلاقانه‌ای انجام نمی‌دهد یا کسی را غافل‌گیر نمی‌کند؛ چون اصولا برای چنین کاری ساخته نشده است.

هوش مصنوعی قوی

این نوع هوش مصنوعی چیست؟ هوش مصنوعی قوی، دو دسته‌بندی بعدی، یعنی «نظریه ذهن» و «هوش مصنوعی خودآگاه» را شامل می‌شود. تاکنون دست بشر از خلق چنین ابزاری کوتاه بوده است. هوش مصنوعی قوی فقط یک هدف یا وظیفه اولیه ندارد، بلکه می‌تواند مانند انسان، هر کاری را انجام دهد. مثلا کمی خلاقیت به خرج دهد؛ مسائل حل‌نشده ریاضیات را حل کند؛ یک کسب‌وکار راه بیندازد یا حتی برای دیگران تصمیم بگیرد.

ساخت هوش مصنوعی قوی درحال‌حاضر کاری بسیاری دشوار به نظر می‌رسد؛ ولی بعید نیست در آینده، بشر به آن دست پیدا کند. به‌نظر شما با ساخت چنین ابزاری دنیا چگونه می‌شود؟ در آخرین تیتر این مقاله به بررسی نظریه‌های موجود درباره آینده هوش مصنوعی خواهیم پرداخت.

کاربردهای هوش مصنوعی

AI نیز مانند بسیاری از تکنولوژی‌های دیگر مزایا و معایب خود را دارد. سوال اینجاست که کاربرد هوش مصنوعی چیست؟ اگر قرار است به این فناوری پروبال دهیم، ابتدا باید نتیجه مثبتی را از آن مشاهده کنیم. در این بخش کاربردها و نتایج مثبت هوش مصنوعی را در ۳ حوزه اصلی بررسی می‌کنیم.

هوش مصنوعی در زندگی روزمره

اگر کمی با دنیای فناوری ارتباط داشته باشید، احتمالا می‌دانید کاربرد هوش مصنوعی در زندگی روزمره چیست. از ابزارهای معروفی مانند ChatGPT و Gemini گرفته تا دستیار صوتی اپل، Siri، نمونه‌هایی از کاربرد هوش مصنوعی در زندگی روزمره هستند.

مهم‌ترین هدف این ابزار پاسخ به سوالات شمااست. مهم نیست چه سوالی دارید. به‌دنبال دستور پخت غذایی خوشمزه برای شام هستید، در تنظیمات گوشی خود با مشکلی مواجه شده‌اید یا چند مسئله دشوار ریاضی ذهن‌تان را مشغول کرده است. هوش مصنوعی به کمک‌تان می‌آید و به شما در حل مسائل روزمره کمک می‌کند.

هوش مصنوعی در پزشکی

یکی از بزرگترین خدمات هوش مصنوعی به بشریت، در حوزه پزشکی است. این ابزار با استفاده از الگوریتم‌های ماشین‌لرنینگ و بررسی حجم زیادی از داده‌های پزشکی، می‌تواند بسیاری از بیماری‌های خطرناک را در مراحل اولیه یا حتی پیش از وقوع، تشخیص دهد.

استفاده از ابزار هوش مصنوعی در پزشکی نه‌تنها احتمال خطای انسانی در تشخیص بیماری را کاهش می‌دهد، بلکه ربات‌های جراح می‌توانند با دقت بسیاری بالایی، سخت‌ترین عمل‌های جراحی را انجام دهند. البته از این فناوری در بخش‌های دیگری مانند ویزیت بیماران، تعیین قرار ملاقات و تجویز دارو نیز استفاده می‌شود.

هوش مصنوعی در بازارهای مالی

در بازارهای مالی، کاربرد هوش مصنوعی چیست؟ فعالان بازارهای مالی می‌دانند که برای موفقیت در این حوزه، باید احساسات را کنار گذاشت؛ ولی عموما در انجام این کار ناتوان هستند. ده‌ها معامله پرسود می‌تواند با یک اشتباه کوچک، هیچ شود و حتی بدتر از آن، همه سرمایه شما از بین برود.

در این شرایط، ابزار هوش مالی می‌توانند با الگوریتم‌های پیچیده خود مانند یک معامله‌گر حرفه‌ای وارد بازار شود؛ بدون این‌که احساسات را در تصمیم‌گیری، دخیل کند.

این روزها استفاده از ربات‌های معامله‌گر بسیار رایج شده است. این ربات‌ها با یادگیری علم Price Action (عملکرد قیمتی) و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، چارت‌های قیمتی را با دقت و به‌طور شبانه‌روزی تحت نظر دارند و از موقعیت‌های مناسب برای کسب سود استفاده می‌کنند.

جیم سیمونز یکی از موفق‌ترین معامله‌گران جهان معتقد است، هوش مصنوعی می‌تواند اسرار بازارهای مالی را فاش کند و به الگوهایی در رفتار قیمت پی ببرد، که انسان تاکنون موفق به کشف آن‌ها نشده است.

بررسی مزایا و معایب هوش مصنوعی به زبان ساده

آینده هوش مصنوعی

آینده هوش مصنوعی چیست؟ این احتمالا بزرگترین سوال جهان امروز است. نظرات مختلفی درباره هوش مصنوعی وجود دارد. برخی پیشرفت بشریت را وابسته به آن می‌دانند. عده‌ای دیگر نگران هستند؛ چون پیامدهای کوتاه‌مدت و بلند‌مدت هوش مصنوعی را می‌دانند، و معقدند این ابزار می‌تواند از کنترل انسان خارج شود.

دلایل افراد خوش‌بین به آینده، عمدتا به کاربرد هوش مصنوعی مربوط است؛ چیزی که در بخش‌های قبل چند مورد از آن را معرفی کردیم. این افراد معتقدند با قانون‌گذاری صحیح در حوزه AI و کنترل شرکت‌های فعال، می‌توان هوش مصنوعی را به سمت‌وسوی درستی سوق داد.

نظرات منفی از عواقب و پیامدهای هوش مصنوعی نشأت می‌گیرند. در کوتاه‌مدت افراد ممکن است اطلاعات نادرستی را از هوش مصنوعی استخراج کنند و با تکیه بر آن‌ها، به خود یا دیگران آسیب بزنند. از طرفی کنترل هوش مصنوعی در آینده هم دشوار یا غیرممکن به نظر می‌رسد.

درحال‌حاضر، دسترسی به این فناوری بسیار پرهزینه است؛ پس تنها شرکت‌های بزرگ و معتبر می‌توانند از آن استفاده کنند؛ ولی با گذر زمان، احتمالا شرایط تغییر خواهد کرد. با پیشرفت علم و فراگیر شدن هوش مصنوعی، افراد بیشتری می‌توانند به این دانش دسترسی پیدا کنند؛ در این میان، کسانی خواهند بود که صلاحیت استفاده از آن را ندارند.

از این‌ها گذشته، آینده هوش مصنوعی عمومی یا A.G.I نیز در هاله‌ای از ابهام است. این ابزار می‌تواند هرآنچه مغز انسان انجام می‌دهد را انجام دهد. اگر داده‌های اولیه در ساخت هوش مصنوعی عمومی به‌درستی انتخاب نشوند، آن‌گاه نتایج می‌توانند مخرب باشند. البته احتمالا با متفاوت با چیزی که در سه‌گانه «Matrix» می‌بینید.

جمع بندی

انسان نمی‌تواند جلوی پیشرفت علم را بگیرد؛ فقط باید در تلاش باشد، آن را به‌سمت درستی هدایت کند. هوش مصنوعی از این قاعده مستثنی نیست. در این مقاله دانستید که تعریف و کاربردهای هوش مصنوعی چیست و در آینده چه اتفاقاتی ممکن است رقم بخورد. اکنون شما بگویید درباره ابزار هوش مصنوعی و آینده آن چه تصوری دارید؟ خوشحال می‌شویم ایده‌های خود را در بخش نظرسنجی با ما به اشتراک بگذارید.

منابع: + + + +